Masker van het BOA-volk in noordoost CONGO-Kinshasa.

In noord-oostelijk Congo, niet ver van het Ituri-woud, leeft het Boa-volk in het noorden van het savanne-gebied. Naar schatting een paar honderd duizend (VN-telling 1998) tot 1.2 miljoen mensen. Ze leven nu nog vooral van zelfvoorziening in landbouw en van de jacht. door Jan H.C.Velterop

Hun maskers voor de initiatie zijn met rood en wit beschilderd. Rood betekent leven, wit staat voor dood. Deze kleuren zijn symbool voor de overgang naar een andere levenswijze.

Andere maskers zoals deze worden gebruikt voor de strijd met de buren. Opvallendste kenmerk zijn de grote ronde oren met een rond gat. Ze geven de mannen moed voor gevechten. En zij vieren de overwinning. Ze werden het laatst gebruikt in de Boa-opstand tegen de Belgen van 1903 tot 1910. Deze vorm van maskers heeft geen enkel ander volk in Afrika.

De belgische koloniale tijd heeft veel veranderd. In 1876 begon de belgische kolonisatie. Veel mensen zijn rond 1900 christen geworden. Ook verboden de Belgen in dat jaar rituele moorden en kannibalisme. De oude gebruiken zijn hierdoor verdwenen. Of sommige gebruiken hier of daar nog bestaan is niet bekend. De mensenoffers zijn vervangen door een geitenoffer bij het eind van de Likbeti-dans. Deze dans duurt gewoonlijk twee dagen.

Sinds eind jaren 1990 is er veel terreur met massa-slachtingen van de Allied Democratic Forces ADF;  extreem islamistisch, vermoordden in 2020 éénderde van bijna 2500 slachtoffers. In Oost Congo is maar 10% moslim, maar ADF betaalt zijn huurlingen goed. Lees meer bij Trouw

De houtsnijkunst hebben de Boa niet verleerd. De typische grote oren van de maskers zijn niet veranderd. Die betekenen: de drager is alert en waakzaam op zijn hoede. Dat is dus oppassen geblazen met zo´n tegenstander. Bij voorouderfiguren en ander houtsnijwerk hebben de Boa soms wél kenmerken van buurvolken overgenomen. Vooral van het Zande-volk en van de Mangbetu.

De echte maskers zijn ritueel gebruikt bij initiatie of gevechten. Ze waren in gebruik bij geheime genootschappen. Niemand weet of deze maskers hier of daar nog gebruikt worden. De authentiek gebruikte maskers zijn nogal zeldzaam en verzamelaars betalen er grif hele hoge prijzen voor. Er zijn er nog geen 20 bekend geworden. De oudst bekende zijn vóór 1886 verzameld.
Meer afbeeldingen van Boa-maskers

Een moderne Boa-kunstenaar als Chico Nortey in Ghana maakt nu ook zulke maskers in de traditionele stijl. Want ze zijn totaal uniek in de heel bijzondere kunst van de afrikaanse volkeren. Nortey maakt de maskers niet in serie, maar houdt vast aan de oude kwaliteit. Voor zijn maskers moet je rekenen vanaf driehonderd euro. Hij heeft in Ghana een groep kunstenaars om zich heen verzameld. Zij maken voorwerpen, ge/inspireerd door de originele afrikaanse kunst, culturen en levenswijzen.

Een andere kunstenaar Evans Doe maakt ook maskers, maar altijd in klein aantal. En niet meer dan waarvoor hij inspiratie heeft. Hij begon met hout snijden als bijverdienste wanneer hij geld nodig had. Later kon hij er een studie in maken en nu is hij de kostwinner voor zijn familie.

Enkele producten uit Congo Kinshasa: