TANZANIA, Mpingo houtsnijwerk: Ujamaa- en Shetani-beelden

Tanzania, dat is Ujamaa, de eenheid en samenwerking van de familie. Is de gedachte in de jaren 1960 tot 1985. Het is de politieke filosofie van Nyerere, de eerste president van de onafhankelijkheid. Zijn filosofie van afrikaans socialisme, uitgeschreven in 1967. Dat moest zelfvertrouwen en zelfrespect geven. Veel Tanzanianen voelden zich de mindere van de blanken. De meeste mensen woonde heel verspreid. Nyerere maakte daarom een systeem van gedwongen verhuizingen. Om kleine dorpen te vormen zodat er voorzieningen konden komen. Dat mislukte natuurlijk en vanaf 1985 draaide een nieuwe president dat terug.

Het idee van ujamaawas al ouder. Het bestond al bij het volk van de Makonde. Hun ujamaa-beelden en veel mensen op en door elkaar. Onderaan staan de voorouders, er boven komen de latere generaties. Meestal is de centrale figuur een moeder, met veel kinderen om haar heen. De cultuur van dit volk is ook matri-archaal. De oude naam voor deze beelden is dimingo(Bantu voor kracht en ook voor versiering zoals tattous). De naam ujamaa is na 1967 in gebruik gekomen. Rond 1960 begon ook de grote opbloei van deze vorm van houtsnijkunst.

Het hout hoeft niet recht of zonder knoesten te zijn. Elke kunstenaar maakt er zijn eigen uitbeelding van en gebruikt de onregelmatigheden van de boom. Het maken van een Ujamaa vraagt grote vaardigheid en kunstzinnigheid, en de kunst gaat over van vader op zoon. Het maken van een heel grote ujamaa kan wel tot 9 maanden werk vragen. Dan heb je wel een beeld van twee meter hoog.

De beelden worden gesneden uit hout van de mpingoboom. Heel hard hout, de kern zwart, de bast licht van kleur. De boom wordt 5 tot 8 meter hoog. Met een dikte van 1 meter 20. Hij kan pas geoogst worden na 70 tot 100 jaar. De boom heet ook african blackwood of Dalbergia melanoxylon. Het is een dure houtsoort, omdat het zo hard is en moeilijk te bewerken. Het wordt ook wel ebbenhout genoemd. heel oude naam is mozambikaans ivoorhout. Sinds 1996 loopt er een internationaal project tegen uitsterven van deze boom. Het echte ebbenhout - Diospyros ebenum - is een andere soort. Het is zeldzaam en heel duur. In Kenya en Uganda is het al niet meer te krijgen.

Deze beelden worden alleen gemaakt door het volk van de Makonde. De traditie is minstens driehonderd jaar oud. Zo oud zijn voorbeelden die door Arabieren meegenomen zijn. Kenners menen dat de traditie vele eeuwen ouder is. Want die is gebaseerd op de volgende ontstaans-mythe van het Makonde-volk:

The Makonde people have a traditional tale, that in the beginning, there was a man, who lived alone in a wild place and was lonely. One day he took a piece of wood and shaped it with a tool into a figure. He placed the figure in the sun by his dwelling. Night fell and when the sun rose again the figure was a woman and she became his wife. After the death of their first two children, the third child who was born after they moved to higher ground where the thick bush grows, was the first Makonde.

De Makonde wonen op het Mueda Plateau, oorspronkelijk in noord Mozambique. Begin vorige eeuw trokken ze naar zuid Tanzania. Vanwege droogte en slechte oogsten. Een hele groep is rond 1950, 1960 naar Dar Es Salaam gegaan. In het begin woonden ze in het dorpje Boko, zon 32 km langs de Bagamoyo road. Eind jaren 70 gingen ze vandaar naar de wijk Mwenge. Nu een echt kunstenaarsdorp geworden. Met een beroemde markt voor houtsnijwerk, een grote toeristische attractie van de stad. In andere delen van Tanzania woont slechts een enkeling, die daar dan ook de houtbewerker is voor de hele omgeving.