De Kanaga maskers van het Dogon-volk worden gebruikt bij begrafenissen. Daarbij worden een hele dag lang ceremonies uitgevoerd, die DAMA genoemd worden. Hieraan moeten zoveel mogelijk mensen meedoen om de dode te begeleiden naar de wereld van de voorouders. Een eeuw geleden waren dat soms wel tot 400 mensen als de dode een belangrijk man was. Er worden verschillende maskers bij gedragen door speciale mensen. In totaal zijn er zo’n honderd verschillende maskers bekend. De Kanaga-maskers worden gedragen door de grootste groep, de buren en mensen van het dorp.

De eerste onderzoeker van de Dogon-cultuur was de fransman Griaule. Men vertelde hem dat het masker een vogel voorstelt met witte vleugels en een zwart voorhoofd. Later hoorde hij dat dit het verhaal is voor de niet-ingewijden.

De diepere betekenis heeft te maken met God en met het heelal. De zij-armen verbeelden Gods armen en benen, de bovenste balk betekent de hemel, de onderste de aarde. De korte verticale zijbalkjes betekenen de verbinding van beide. De twee mensfiguren zijn het eerste mensenpaar, de voorouders waarvan de Dogon afstammen.

De Dogon geloven dat de Dama dans verbindt met de bovennatuurlijke wereld. Zonder Dama kunnen de doden niet in vrede overgaan. Ze blijven dan in het dorp en kunnen veel onheil brengen. Aan het eind van de Dama horen ze bij de voorouders. Ze geven dan het woord van de Schepper Amma door met al zijn levenskracht. En zorgen voor de vruchtbaarheid van het land, maar ook van de vrouwen en van het vee.

Eerst treden de steltdansers op. Ze doen een watervogel na met lange poten. Ze geloven dat de positieve krachten van de overledene op hen overgedragen worden. Na de steltdansers komen de Kanaga-maskers, die de schepping uitbeelden – het ontstaan van de wereld. De dansers zwaaien met hun bovenlichaam rond en raken met de top van het masker de aarde. Zo verspreiden ze de levenskracht, zoals Amma de Schepper gedaan heeft. Dan komen de verhalen over de goede daden van de overledene. De dans is een eerbetoon aan hem en zijn verdiensten.

Daarop volgen een rij verschillende Saku-maskers, van de belangrijke dieren. Zij beelden de gevaren van het oerwoud uit. De kennis hiervan hebben alleen de hoogsten in rang. Zij leggen de betekenis van elk masker uit aan de anderen.

Aan het einde van de lange ceremonien is de nyama – levenskracht – van de overledene overgegaan naar de andere wereld. En beschermt van daar uit de levenden. Niemand hoeft meer bang te zijn. De maskers hebben hun taak gedaan en worden weer opgeborgen hoog in een grot. Wachtend op de volgende Dama.

De Dama-ceremonies en dansen worden tegenwoordig ook uitgevoerd voor toeristen. Daarbij worden ook maskers en andere voorwerpen voor de verkoop aangeboden. Een mooie vimeo-reportage duurt ruim 8 minuten en is gemaakt in maart 2011 in Weiré, Dogon Country, Mali. Te zien als Dogon Dama Mask Dance, (inlog vereist).
Of bekijk een video van 5 minuten op youtube.

Soms komen voor of na de voorstelling kinderen het terrein op. Met hun zelfgemaakte kanaga-maskers. En dansen in hun vermomming rond als oefening voor later. Zo gauw er volwassenen komen, rennen ze hard weg.
Velen volgen de traditie niet meer. Een masker-maker zei: We maken de beelden en maskers zoals we geleerd hebben, maar moderniseren nu. Vroeger waren de beelden de goden en waren we in nood. Nu zijn de meeste mensen moslim geworden.