Bisschop Romero actueel: Paus Franciscus wil hem zalig verklaren. Romero is een ‘man van God’, vermoord omdat hij christelijk handelde. Een martelaar. Dat Romero geen wonder heeft gedaan maakt de paus niet veel uit. Trouw 20 augustus 2014

Herdenking Bisschop Romero, El Salvador   24 maart 1980 – 24 maart 2010

Over de hele wereld hebben tientallen scholen zijn naam. Vreemd voor een bisschop uit het verre Midden Amerika. Hij is de tweede van acht kinderen. Op zijn dertiende verklaart hij: ik word priester. 15 augustus 1917 geboren in El Salvador, toen relatief welvarend, door export van koffie. Zijn vader is telegrafist bij de post, zijn moeder is huisvrouw. Hij is een verlegen jongen, beetje teruggetrokken. Hij leert de armoe kennen in de zilvermijnen van Bolivia. Daar werkt hij rond zijn twintigste met zijn broers om voor zijn ouders wat te verdienen.

In 1942 wordt hij in Rome priester gewijd en twee jaar later wordt hij secretaris van het bisdom. Hij is vooral pastoraal en sociaal bezig. Zo richt hij een groep op voor Anonieme Alcoholisten. Daarna wordt hij eerst hulpbisschop, hij wordt nog gezien als conservatief. In 1974 wordt hij bisschop van Santiago de Maria, in februari 1977 aartsbisschop van de hoofdstad San Salvador. Hij wordt bekend als een sociaal bewogen, en vredelievend mens, die zich inzet voor de armen. Intussen beleeft het land de ene militaire staatsgreep na de andere. Het leven voor de boeren wordt steeds grimmiger. Doodseskaders trekken door het hele land en vermoorden veel mensen. De macht ligt bij geweldenaars, die zonder straf moorden. Troepen misdadigers moorden in de steden, soldaten doen hetzelfde op het platteland.

In maart 1977 wordt een vriend de priester Rutilio Grande vermoord. Dat is een omkering in het leven van Romero. Hij eist van de regering een onderzoek. Dat wordt geweigerd. Hij dreigt met sluiting van de scholen en het wegblijven van de kerk bij officiele plechtigheden. Dat zijn zware dreigementen voor de conservatief-katholieke machthebbers. Hij zegt zelfs: de regering bestaat uit geweldenaars, ze schenden de mensenrechten. Om deze uitspraken en om zijn inzet voor de armen wordt hij enorm populair. Hij spreekt steeds luid tegen de regering en de doodseskaders. Als hij preekt zit de kathedraal van San Salvador bomvol.

Op 1 april 1978 richten Romero en een groep studenten de Mensenrechtencommissie van El Salvador op, de Comision de Derechos Humanos de El Salvador (CDHES). Romero wordt met de dood bedreigd. Maar hij voelt zich sterk door zijn geloof en laat zich niet bang maken. Ik geloof niet in dood zonder wederopstanding. Als ze mij doden, zal ik opstaan in het Salvadoraanse volk, zegt hij kort voor zijn dood. En: Een bisschop sterft, maar Gods kerk, die het volk is, zal nooit ten onder gaan. In mei 1979 bezoekt hij Paus Johannes Paulus II en overhandigt hem dossiers over de schendingen van de mensenrechten. Voor zijn strijd krijgt hij eredoctoraten. En wordt voorgedragen voor de Nobelprijs voor de Vrede in 1979.

Op 2 februari 1980 krijgt hij een eredoctoraat van de Katholieke Universiteit Leuven. Hij zegt over het geweld in zijn land:
Die werkelijkheid zien, en erdoor geschokt worden, heeft ons niet van ons geloof afgebracht, maar ons naar de wereld van de armen toegekeerd. Daar was onze plaats. (…) De wereld van de armen binnengaan (…) We slaagden er niet in de nodige veranderingen in de Kerk (…) door te voeren, zolang we ons enkel binnen de Kerk bewogen. Nu we in de wereld van de armen zijn binnen getreden, slagen we daar wel in. (…)

Wij preken de hoop om hen hun waardigheid terug te geven en hen aan te sporen zelf de uitvoerders te worden van hun eigen toekomst. (…) De Kerk (…) heeft zich er ook duidelijk toe verbonden de armen te verdedigen. (…) Omdat de Kerk zich georganiseerd en verenigd heeft om de verwachtingen en de angsten van het volk op te vangen en te delen, heeft ze het lot ondergaan van Jezus en de armen: de vervolging. (…) Ofwel geloven wij in een God van het leven, ofwel dienen we de afgoden van de dood. (…) Waar een arme begint te leven, waar een arme zijn vrijheidsstrijd begint, waar mensen bekwaam zijn samen aan tafel te gaan zitten om te delen, daar is de God van het leven aanwezig.

Romero voegde daar de woorden aan toe die enkele weken later in zijn leven werkelijkheid zouden worden: Om aan de armen leven te geven, moet men iets van zijn eigen leven geven, of het zelfs helemaal geven. Het grootste bewijs van geloof in een God van het leven is het getuigenis van iemand die bereid is zijn leven te geven.
Toch is deze bisschop is geen held. Uit zijn dagboek en uit getuigenissen blijkt dat hij vaak bang was. Hij weet dat hij gevaar loopt. Mensen uit zijn omgeving worden vermoord. Ondanks die angst en de waarschuwingen van goedmenende mensen, weigert hij te vluchten. Hij is absoluut geen revolutionair, maar iemand met traditionele vorming. Hij kent de kerkelijke documenten goed en heeft grote eerbied voor de paus. Maar vooral, hij heeft een groot hart voor de armen.

Iedere zondag luistert het volk naar zijn verkondiging van de Blijde Boodschap en naar de profetische aanklacht tegen het onrecht in het land. 23 maart 1980 levert hij in zijn laatste preek harde kritiek op het leger. Een soldaat is niet verplicht te gehoorzamen aan een bevel dat tegen de Wet van God ingaat. Ik gebied u in naam van God: houd op met de onderdrukking. De volgende morgen ongeveer kwart voor zeven, terwijl hij in een prive-kapel de mis opdroeg, wordt de aartsbisschop met een enkele kogel doodgeschoten.

Tijdens zijn begrafenis slaat het leger opnieuw toe. Insiders twijfelen niet wie achter de aanslag zit: Roberto d’ Aubuisson. December 1982 volgen nog het bloedbad te El Mozote, meer dan 900 mensen afgeslacht, slechts een vrouw overleeft. Daarna soortgelijk geweld in Uraba. Van 1980 tot 1992 kost de diktatuur ongeveer 75.000 doden, waaronder ook de groep van Koos Koster en 3 andere nederlandse journalisten. 8.000 mensen zijn in 2005 nog steeds vermist. In 1993 levert een speciale commissie een sluitend en volledig bewijs, dat Roberto d’ Aubuisson de moord bevolen heeft. Hij gaf ook precieze instructies aan leden van de veiligheidsdienst. Hij maakte die ontmaskering niet meer mee, een jaar eerder stierf hij aan kanker.

Romero op het kerkje van La Noria

Romero is een voorbeeld voor onze tijd. De schitterende voorbeelden moeten niet vergeten worden. Bij een oecumenische viering in mei 2000 noemde paus Johannes Paulus II ook aartsbisschop Oscar Romero van San Romero op het kerkje van La NoriaSalvador. Hij hoort bij de nieuwe martelaren, die de afgelopen eeuw hun leven gaven voor Christus. Zijn zaligverklaringsproces is in volle gang. Zijn naam is symbool voor: het opkomen voor zwakkeren in de samenleving en het strijden voor de rechten van de mens.

Zulke voorbeelden geven meer mensen moed om hun stem laten horen in maatschappelijke discussies. De Kerk in ons Nederland neemt standpunten in wat betreft asielzoekers, vreemdelingenbeleid, euthanasie … Al zijn christenen dan niet meteen de luis in de pels van deze samenleving. De vriendschap met armen, achtergestelden, onderdrukten, en het delen van hun strijd is nog te weinig hun prioriteit, hun keuze.
Romero zei in Leuven: We begrijpen vaak niet welke mechanismen hier de mensen beletten te leven. Wie van andere mensen slachtoffers van verdrukking maakt, of slaven van economische hebzucht, die staat hen naar het leven en hij beledigt God.

18 maart 2005, Jan H.C.Velterop

Korte samenvatting van Romero’s ontwikkeling.

Deze ontwikkeling maakte Romero door in de paar jaar dat hij aartsbisschop was van San Salvador.
Hij was – met de woorden van Eduardo Galeano: die weifelende zieleherder die door de machtigen werd bejubeld.
Galeano vertelt hoe Romero veranderde in De Eeuw van de Wind deel 3, uitgave van Gennip-Novib 1988, pag. 286-287, 300-301:

1978 San Salvador Romero.
… deze keer komt Marianela voor zichzelf. Marianela Garcia Vilas, advocate van de gemartelden en vermisten van El Salvador … heeft hem iets persoonlijks te zeggen. In alle rust vertelt zij dat de politie haar heeft ontvoerd, vastgebonden, geslagen, vernederd, ontkleed, en dat ze haar hebben verkracht. … en wanneer Marianela zwijgt, zwijgt – ontzet – ook de aartsbisschop. …

… hij begint tegen haar te zeggen dat de Kerk niet haat … dat zij haar vervolgers moet vergeven … en plotseling onderbreekt hij zichzelf: nee, ik wil het niet weten, ik wil het niet weten, zegt hij en zijn stem breekt. … Romero huilt en twijfelt en Marianela streelt zijn hoofd.

1980 San Salvador De offergave.
… Gisteren, zondag, spoorde de aartsbisschop politie-agenten en soldaten aan niet te gehoorzamen aan het bevel hun broeders, de boeren, te doden. …

Vandaag, maandag, komt de moordenaar, ge-escorteerd door twee politie-auto`s, bij de kerk aan. Hij gaat naar binnen en wacht, verscholen achter een pilaar. Romero draagt de mis op. Wanneer hij zijn armen spreidt en het brood en de wijn aanbiedt, het lichaam en het bloed van het volk, haalt de moordenaar de trekker over.

1983 La Bermuda Marianela.
… deur van de Commissie voor de Mensenrechten [initiatief van Romero] stond altijd open. … haar aanklacht tot de wereld: juli – vijftien kinderen jonger dan 14 jaar … worden onthoofd gevonden. augustus – dertienduizend vijfhonderd burgers vermoord of vermist sinds het begin van dit jaar …
Van de werkers van de Commissie … bleef nog over Marianela Garcia Vilas: Onkruid vergaat niet, zei ze. Zij wordt uit de weg geruimd in de buurt van het dorp La Bermuda … waar ze was … om bewijzen te verzamelen … dat het leger witte fosfor … gebruikt.

Een goede indruk van het leven en het terrorisme in El Salvador – en in de rest van Latijns Amerika – geeft Galeano’s verhaal over de twaalf maal geboren worden van Miguel Marmol, 1905 tot 1975. Dat staat in korte vertellinkjes verspreid door het boek.

Meer over bisschop Oscar Arturo Romero op de volgende websites:
Over zaligverklaring, op 7 augustus 2007 door: Theo Borgermans op RK Nieuwsnet; veel latere berichten op RK Nieuwsnet, zoek met: “oscar romero”.
Over amerikaanse invloed in El Salvador en Latijns Amerika: Uitpers 28, maart 2002, Wietse Ratsma: Uncle Sam, kampioen van de Mensenrechten.

Oudere berichten die niet meer op het web te vinden zijn:

Vastenaktie over herdenking 10 april 2005;
Universiteit Leuven over eredoctoraat: Armoede heeft een ander gelaat;
Nederlandse Missieraad over zijn leven: Oscar Romero, herder tot het uiterste.

Bijgewerkt: v.5 2015-10-01; v.4 2014-08-14; v.3 2010-03-01; v.2 2009–08-25; v.1 2005-03-18.